قیمت تمام شده تمامی محصولات، به صورت مستقیم و غیر مستقیم، تحت تاثیر هزینه‌های انرژی است؛ لذا مصرف بهینه انرژی اثر قابل توجهی بر روی قیمت تمام شده محصولات دارد. همچنین مصرف سوخت‌های فسیلی بر آلودگی هوا، افزایش دمای زمین و تغییرات اقلیمی اثر شدید و مخربی دارد. در این مقاله به صورت خلاصه و با زبانی ساده به انواع سیستم‌های مدیریت انرژی در واحدهای تولیدی مواد غذایی می‌پردازیم.
در صنعت غذا سیستم‌های بسیاری جهت مدیریت انرژی و بهبود کارایی انرژی مصرفی استفاده می‌شوند که ما در اینجا آنها را به 4 دسته تقسیم‌بندی کرده‌ایم:
- سیستم‌های تولید گاز که با استفاده از فناوری تجدیدپذیر مانند: تولید گاز از پسماندها، به سازمان‌های صنعتی کمک می‌کند تا مصرف انرژی خود را کاهش دهند.
- سیستم‌های تولید بخار که به جهت تامین بخار فرآیندهای پخت و پز و فرآوری مواد غذایی، در بسیاری از واحدهای صنعتی و نیمه صنعتی کاربرد دارند و به آنها برای بهینه‌سازی مصرف انرژی خود کمک می‌کنند.
- سیستم‌های بازیافت حرارت که با توجه به اینکه در فرآیندهای تولیدی، انرژی حرارتی بسیار زیادی تولید می‌شود، به عنوان یک منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند و این امکان را فراهم می‌کنند که از حرارت تولید شده در فرآیندهای تولیدی برای تولید انرژی الکتریکی و گرما استفاده شود.
- سیستم‌های نظارت و کنترل مصرف انرژی که برای مانیتورینگ، کنترل و مدیریت مصرف انرژی در سازمان‌های صنعتی و نیمه صنعتی استفاده می‌شوند.
سیستم‌های BMS و EMS جزء مهم‌ترین سیستم‌های نظارت، کنترل و مدیریت انرژی در صنعت غذا هستند. با استفاده از این سیستم‌ها می‌توان مصرف انرژی را کاهش داد و عملکرد تجهیزات کارگاه و کارخانه را بهبود بخشید.
به عنوان مثال: سیستم BMS (Building Management System) یک سیستم مدیریت هوشمند است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکردهای گرمایشی، تهویه، روشنایی، ایمنی و حفاظت از حریق را کنترل نمایند و از این طریق هزینه‌های انرژِ خود را کاهش دهند. سیستم‌های EMS (Energy Management System) نیز با استفاده از داده‌های جمع آوری شده از تجهیزات، مصرف انرژی را بهینه می‌نمایند و هزینه‌های آن را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال: این سیستم‌ها با کنترل مصرف انرژی در تجهیزاتی مانند یخچال‌ها، پمپ‌ها، سیستم‌های تهویه مطبوع و تجهیزات مناسب فرآوری مواد غذایی می‌توانند مصرف انرژی را بهبود بخشند و با کاهش هزینه‌های آن در بخش‌های مختلف سازمان، منجر به افزایش بهره‌وری آن سازمان شوند.
مدیریت انرژی در واحدهای غذایی به مجموعه‌ای از اقدامات استراتژیک اطلاق می‌شود که هدف آن بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و در نهایت کاهش تاثیرات منفی زیست‌محیطی است. این فرایند شامل استفاده بهینه از منابع انرژی مانند برق، گاز، آب و سوخت است.
1. شناسایی و اندازه‌گیری مصرف انرژی
- بررسی اولیه مصرف انرژی: این مرحله شامل تحلیل مصرف انرژی در تمامی بخش‌های واحد غذایی است. بررسی میزان مصرف برق، گاز، آب و دیگر منابع انرژی و شناسایی منابع هدررفت انرژی می‌تواند به تعیین اولویت‌ها کمک کند.
- نصب سیستم‌های اندازه‌گیری: استفاده از دستگاه‌های سنجش مصرف انرژی برای نظارت دقیق و دائمی بر میزان مصرف، به شناسایی الگوهای مصرف کمک می‌کند.
2. بهینه‌سازی تجهیزات و سیستم‌ها
- استفاده از تجهیزات انرژی‌بر بهینه: انتخاب دستگاه‌های کم مصرف مانند یخچال‌ها، فریزرها، اجاق‌ها و سیستم‌های تهویه هوای کم‌مصرف از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مراقبت و نگهداری دوره‌ای تجهیزات: نگهداری منظم از تجهیزات برای اطمینان از عملکرد بهینه آنها می‌تواند مصرف انرژی را کاهش دهد.
3. آموزش و فرهنگ‌سازی
- آموزش کارکنان: پرسنل باید نسبت به اهمیت صرفه‌جویی در مصرف انرژی آگاه شوند و نحوه استفاده صحیح از تجهیزات را یاد بگیرند.
- ایجاد یک فرهنگ مصرف مسئولانه: فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی در انرژی در بین کارکنان و مشتریان می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش مصرف انرژی داشته باشد.
4. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر
- انرژی خورشیدی: نصب پنل‌های خورشیدی برای تأمین بخشی از انرژی مورد نیاز می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد.
- استفاده از بیوگاز: در برخی صنایع غذایی، از گاز تولیدی از ضایعات ارگانیک برای تأمین انرژی استفاده می‌شود.
5. بازبینی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید
- بازنگری در فرآیندها: شناسایی گلوگاه‌های انرژی در فرآیندهای تولید و بسته‌بندی و بهینه‌سازی این مراحل می‌تواند به کاهش مصرف انرژی کمک کند.
- مدیریت انرژی در بخش آشپزخانه: از جمله مواردی که در این بخش حائز اهمیت است، استفاده بهینه از اجاق‌ها، تهویه مطبوع، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی است.
6. سیستم‌های مدیریت انرژی
- ایجاد سیستم‌های پایش و کنترل انرژی: استفاده از سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی برای کنترل و مدیریت مصرف انرژی در بخش‌های مختلف واحد غذایی مانند سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی، روشنایی و تجهیزات آشپزخانه می‌تواند به کاهش مصرف انرژی کمک کند.
- گواهی‌ها و استانداردهای بین‌المللی: پیاده‌سازی استانداردهای جهانی مانند ISO 50001 برای مدیریت انرژی می‌تواند در جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی مفید باشد.
7. اثرات زیست‌محیطی
- کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای: با بهینه‌سازی مصرف انرژی، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، می‌توان تأثیرات منفی زیست‌محیطی را نیز کاهش داد.
- مدیریت ضایعات و بازیافت: مدیریت مناسب ضایعات، بازیافت مواد و استفاده مجدد از آنها می‌تواند در کاهش مصرف منابع انرژی موثر باشد.
8. پایش و ارزیابی عملکرد
- تحلیل مستمر مصرف انرژی: پایش منظم مصرف انرژی و بررسی نتایج اقدامات بهینه‌سازی می‌تواند در شناسایی نقاط ضعف و اصلاح آنها کمک کند.
- گزارش‌دهی و بازخورد: تهیه گزارش‌های دوره‌ای از عملکرد انرژی و ارائه بازخورد به مدیریت و کارکنان برای بهبود مستمر ضروری است.
در مجموع، مدیریت انرژی در واحدهای غذایی نیاز به رویکردی جامع دارد که در آن نه تنها به صرفه‌جویی در مصرف انرژی توجه شود، بلکه به بهبود کارایی عملیاتی، کاهش هزینه‌ها و حفظ محیط زیست نیز اهمیت داده شود.
